پێڕستی ناوەڕۆک
- مواد فەرمی خوێندن - پەیوەندی هاوبەشمان
- بەشی ١: ئوسترالیا و خەڵکەکەی
- بەشی ٢: باوەڕ، مافەکان و ئازادییە دیموکراتیکەکانی ئوسترالیا
- بەشی ٣: حکومەت و یاسا لە ئوسترالیا
- بەشی ٤: نرخە ئوسترالیاییەکان (بەشی گرنگ)
- سمبولەکانی ئۆسترالیا
- ڕووداوە مێژووییە گرنگەکان
- ئامۆژگارییەکانی ئامادەکاری بۆ تاقیکردنەوە
مادە فەرمییەکانی خوێندن
حکومەتی ئوسترالیا ڕێبەری فەرمی خوێندنی "هاوڵاتیبوونی ئوسترالی: پەیوەندی هاوبەشمان" بە چەندین زمان دابین دەکات. ڕێبەری تەواو داگرن بۆ دڵنیابوون لەوەی کە بابەتی دروستی تاقیکردنەوەی هاوڵاتیبوونتان دەخوێنن.
ڕێبەری سەرەکی خوێندن - ئینگلیزی
ڕێبەری فەرمی تەواوی خوێندن بۆ تاقیکردنەوەی هاوڵاتیبوونی ئوسترالی. ئەمە سەرچاوەی سەرەکییە کە دەبێت بۆ ئامادەکاری تاقیکردنەوە بەکاری بهێنن چونکە تاقیکردنەوەکە بە زمانی ئینگلیزی ئەنجام دەدرێت.
داگرتنی ڕێبەری ئینگلیزی (١٤ مێگابایت PDF)چۆن ئەم مادانە بەکار بهێنیت
سەرچاوەی سەرەکی
وەشانی ئینگلیزی وەک ڕێبەری سەرەکی خوێندن بەکار بهێنن چونکە تاقیکردنەوەکە بە زمانی ئینگلیزی ئەنجام دەدرێت
تاقیکردنەوە بە زمانی ئینگلیزی
هەمیشە لە وەڵامدانەوەی پرسیارەکان بە زمانی ئینگلیزی راهێنان بکە بۆ ئامادەکردن بۆ تاقیکردنەوەی سەرەکی
پاڵپشتی زمان
وەشانی زمانی دایکی خۆت داگرە بۆ تێگەیشتنی باشتری چەمکە ئاڵۆزەکان
سەرنج لەسەر بەهاکان
سەرنجی تایبەت بدە بە بەشی 4 (بەهاکانی ئوسترالیا) - دەبێت هەموو 5 پرسیارەکان بە دروستی وەڵام بدەیتەوە
ڕێبەری خوێندن بە زمانەکانی تر بەردەستە
ئامادەی تاقیکردنەوەی زانیاریت؟
ئێستا کە دەستت بە مواد فێربوونی فەرمی گەیشتووە، راهێنان بکە لەگەڵ پرسیارەکانی تاقیکردنەوەی هاوڵاتیبوونی بەخۆڕایی کە لەسەر ڕێبەری 'ئێمەی هاوبەش' پشتی پێ دەبەسترێت.
بەشی ١: ئوسترالیا و خەڵکەکەی
گەلانی بومی و دانیشتوانی دەریای تۆرس
گەلی ئەبۆریجینی و دانیشتووانی دوورگەکانی تۆریس، یەکەم دانیشتووانی ئوسترالیان، بە کلتوورێکی بەردەوام کە دەگەڕێتەوە بۆ نێوان 50,000 و 65,000 ساڵ پێش ئێستا. ئەوان پارێزەرانی کۆنترین کلتووری زیندووی جیهانن.
زانیارییە سەرەکییەکان:
- گەلانی بومی لە سەرتاسەری نیشتمانی ئۆسترالیا و تاسمانیا دەژیان
- گەلانی دوورگەکانی تۆرس لە نێوان کوینزلەند و پاپوا گینێی نوێ دەهاتن
- سەدان نەتەوە و گرووپی زمانی جیاواز هەبوون
- پەیوەندییەکی ڕۆحانی قووڵیان بە زەوییەوە هەیە
- حکومەتی ئۆسترالیا شوێنی تایبەتیان وەک یەکەمین ئۆسترالیەکان دەناسێت
نیشتەجێبوونی ئەورووپی
نیشتەجێبوونی ئەورووپی لە 26ی کانوونی دووەم 1788 دەستی پێکرد کاتێک یەکەم کەشتی لە بەریتانیاوە گەیشت. کاپتان ئارتور فیلیپس یەکەم کۆلۆنی لە سیدنی کۆڤ دامەزراند.
بەروارە گرنگەکان:
- ١٧٨٨: یەکەم کەشتی گەیشت بە زیندانیان و دریژنەکان
- ١٨٥١: دەستپێکی گەڕانی زێڕ، کۆچی بەکۆمەڵی بەدوایدا هات
- ١٩٠١: یەکگرتن - شەش کۆلۆنی یەکدەگرن بۆ پێکهێنانی کۆمۆنوڵسی ئوسترالیا
- ١٩٦٧: ڕیفراندۆم بۆ گونجاندنی خەڵکی بومی لە سەرژمێریدا
ویلایەت و هەرێمەکانی ئوسترالیا
ئوسترالیا شەش ویلایەت و دوو هەرێمی سەرەکی هەیە:
| State/Territory | Capital City | Key Facts |
|---|---|---|
| New South Wales (NSW) | Sydney | First colony, largest population |
| Victoria (VIC) | Melbourne | Smallest mainland state, second largest population |
| Queensland (QLD) | Brisbane | Second largest state, Great Barrier Reef |
| Western Australia (WA) | Perth | Largest state, mining industry |
| South Australia (SA) | Adelaide | Wine regions, Festival State |
| Tasmania (TAS) | Hobart | Island state, natural wilderness |
| Australian Capital Territory (ACT) | Canberra | National capital, seat of government |
| Northern Territory (NT) | Darwin | Uluru, large Indigenous population |
بەشی ٢: باوەڕە دیموکراتیەکانی ئوسترالیا، مافەکان و ئازادیەکان
دیموکراسی پەرلەمانی
ئوسترالیا دیموکراسیەکی پەرلەمانیە کە پشت بە سیستەمی وستمنستەر دەبەستێت. واتای ئەمە ئەوەیە:
- هاوڵاتیان نوێنەران بۆ پەرلەمان هەڵدەبژێرن
- پارتی یان کۆمەڵەی زۆرینە حکومەت پێکدەهێنن
- سەرۆک وەزیران سەرکردەی حکومەتە
- یاساکان لە پەرلەماندا تاوتوێ و پەسەند دەکرێن
حوکمی یاسا
هەموو کەسێک لە ئۆسترالیا دەبێت یاسا پەیڕەو بکات، لەوانە:
- بەرپرسانی حکومەت و پۆلیس
- سەرکردەکانی کۆمەڵگا
- سەرکردە ئایینیەکان
- هەموو هاوڵاتیان و دانیشتووان
هیچ کەس لە ئۆسترالیا سەروو یاسا نییە.
ژیانی ئاشتیانە
ئۆسترالییەکان باوەڕیان بە ژیانی ئاشتیانە پێکەوە هەیە. ئەمەش دەگرێتەوە:
- ڕەتکردنەوەی توندوتیژی وەک ڕێگایەک بۆ گۆڕینی بیروڕای خەڵک یان یاسا
- بەکارهێنانی پڕۆسە دیموکراتییەکان بۆ گۆڕانکاری
- ڕێزگرتن لە بۆچوونەکانی دیکە تەنانەت کاتی ناکۆکی
ڕێزگرتن بۆ هەموو تاکەکان
لە ئۆسترالیا، هەموو کەسێک شایەنی ڕێزگرتن هەیە، بەبێ گوێدانە:
- پاشخان یان کلتور
- زمان
- ڕەگەز
- ڕەگەزی سێکسی
- تەمەن
- کەمئەندامی
- ئایین
ئازادییەکان لە ئوسترالیا
ئازادیی قسەکردن و دەربڕین
خەڵک دەتوانن بیروڕای خۆیان دەرببڕن و کێشەکان تاوتوێ بکەن، بەمەرجێک یاساکانی بوختان یان هاندانی توندوتیژی پێشێل نەکەن.
ئازادیی یەکگرتن
خەڵک ئازادن بچنە ناو یان دەربچن لە هەر کۆمەڵێک، بەمەرجێک یاسایی بێت.
ئازادیی ئایین
ئۆسترالیا هیچ ئایینێکی فەرمی نییە. خەڵک دەتوانن هەر ئایینێک یان هیچ ئایینێک پەیڕەو بکەن. یاساکانی ئایینی هیچ پێگەیەکی یاسایی نییە لە ئۆسترالیا.
بەشی ٣: حکومەت و یاسا لە ئوسترالیا
دەستووری ئوسترالی
دەستوور گرنگترین بەڵگەنامەی یاسایی ئۆسترالیایە. ئەو:
- پەرلەمان، حکومەت، و دادگاکان دادەمەزرێنێت
- دەسەڵات لە نێوان حکومەتی فیدراڵ و هەرێمەکان دابەش دەکات
- تەنها بە ڕیفراندۆم دەکرێت بگۆڕدرێت
- هەندێک مافی وەک ئازادی ئایین دەپارێزێت
سێ ئاستی حکومەت
1. حکومەتی فیدراڵ (کۆمۆنوڵس)
بەرپرسایەتییەکان:
- بەرگری
- کۆچ و هاوڵاتیبوون
- پەیوەندییە دەرەکییەکان
- بازرگانی و ئابووری
- دراو
- دابینکردنی کۆمەڵایەتی
2. حکومەتەکانی ویلایەت و هەرێم
بەرپرسایەتییەکان:
- قوتابخانە و پەروەردە
- نەخۆشخانە و تەندروستی
- پۆلیس
- ڕێگاکان و شەمەندەفەر
- گواستنەوەی گشتی
3. حکومەتی خۆجێیی (ئەنجوومەنەکان)
بەرپرسایەتییەکان:
- ڕێگا ناوخۆیی و ڕێڕەوەکان
- پارک و دەزگاکانی چێژ
- کۆکردنەوەی زبڵ
- مۆڵەتی بیناسازی
- کتێبخانە ناوخۆییەکان
جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان
| Branch | Role | Key People/Bodies |
|---|---|---|
|
Legislative
(Parliament) |
Makes laws |
House of Representatives
Senate |
|
Executive
(Government) |
Implements laws |
Prime Minister
Ministers Government departments |
|
Judicial
(Courts) |
Interprets laws |
High Court
Federal Courts State Courts |
بەشی ٤: بەهاکانی ئوسترالی (بەشی گرنگ)
⚠️ گرنگ: دەبێت هەموو 5 پرسیارەکانی بەهاکانی ئوسترالیا بە تەواوی وەڵام بدەیتەوە بۆ تێپەڕین!
بەها سەرەکییەکانی ئوسترالیا
١. ڕێزگرتن بۆ ئازادی و کەڕامەتی تاک
- ئازادیی قسەکردن (لە چوارچێوەی سنووری یاسایی)
- ئازادیی ئایین و حکوومەتی سیکۆلار
- ئازادیی یەکگرتن
- پاڵپشتی بۆ دیموکراسیی پەرلەمانی
٢. ئازادی ئایین
- ئوسترالیا هیچ ئایینی نیشتمانیی فەرمیی نیە
- خەڵک ئازادن هەر ئایینێک یان هیچ ئایینێک پەیڕەو بکەن
- کردەوە ئایینیەکان نابێت یاساکانی ئوسترالیا پێشێل بکەن
- یاساکانی ئایینی هیچ پێگەیەکی یاسایی لە ئوسترالیا نیە
٣. پابەندبوون بە یاسا
- هەموو ئوسترالیەکان دەبێت یاسا پەیڕەو بکەن
- کەس لە سەروو یاساوە نیە
- کردەوە ئایینی یان کلتووری ناتوانن یاسا بشکێنن
- توندوتیژی هەرگیز بۆ گۆڕینی یاسا یان بۆچوونەکان پەسەند نیە
٤. دیموکراسی پەرلەمانی
- یاساکان لەلایەن پەرلەمانی هەڵبژێردراوەوە دادەنرێن
- یاساکان تەنها لە ڕێگای پڕۆسەی دیموکراتیکەوە دەکرێت بگۆڕدرێن
- دەسەڵات لە خەڵکەوە دێت لە ڕێگای هەڵبژاردنەوە
- بەشداری ئاشتیانەی لە پڕۆسەی دیموکراتیکدا
٥. یەکسانی هەموو خەڵک
- مافی یەکسان بۆ پیاوان و ژنان
- دەرفەتی یەکسان بەبێ گرنگیدان بە پێشینە
- هیچ جیاکاریەک لەسەر بنەمای ڕەگەز، نەژاد، یان ئایین نیە
- دەرفەتی 'یەکسان' بۆ هەموان
ئینگلیزی وەک زمانی نیشتمانی
کاتێک ئوسترالیا جۆراوجۆری پیرۆز دەکات، ئینگلیزی زمانی نیشتمانی یە و یارمەتی یەکگرتنی هەموو ئوسترالیەکان دەدات. فێربوونی ئینگلیزی یارمەتی دەدات بۆ:
- بەدەستهێنانی خوێندن
- دۆزینەوەی کار
- تێکەڵبوون بە کۆمەڵگەوە
- بەشداریکردن لە ژیانی ئوسترالیادا
هێماکانی ئوسترالی
ئاڵای ئوسترالیا
ئاڵای ئوسترالیا تایبەتمەندی هەیە:
- ئاڵای یونیۆن جاک: نوێنەری پەیوەندییە مێژووییەکان بۆ بەریتانیا
- ئەستێرەی کۆمۆنوڵث: حەوت لقی نوێنەری شەش ویلایەت و ناوچە
- خاچی باشووری: کۆمەڵە ئەستێرەیەک دیار لە نیوەکرەی باشوور
سروودی نیشتمانیی ئوسترالیا
"پێشکەوتنی ئوسترالیای جوان"
هێڵە سەرەکیەکان بۆ بیرهێنانەوە:
- "ئوسترالیەکان با هەموومان دڵخۆش بین، چونکە ئێمە یەک و ئازادین"
- "خاکێکی زێڕینمان هەیە و سامانی کار"
- "خاکمان پڕە لە دیاریی سروشت"
- "لە پەڕەی مێژوودا، با هەر قۆناغێک، پێشکەوتنی ئوسترالیا بەرز بکاتەوە"
نیشانی دەستەی کۆمۆنوڵس
تایبەتمەندیەکان:
- کانگارۆ و ئیمو: ئاژەڵە بومییەکان کە ناتوانن بەرەو دواوە بڕۆن (نیشانەی پێشکەوتن)
- سپەر: لەخۆگری نیشانەکانی شەش ویلایەت
- ئەستێرەی زێڕینی کۆمۆنوڵس: سەروو سپەرەکەوە
- گوڵی زەردی وەتڵ: گوڵی نیشتمانیی ئوسترالیا
ڕەنگە نیشتمانییەکانی ئوسترالیا
سەوز و زێڕین - وەرگیراو لە گوڵی وەتڵ، گوڵی نیشتمانی ئوسترالیا
پشووە گشتییە نیشتمانییەکان
| Holiday | Date | Significance |
|---|---|---|
| Australia Day | 26 January | Anniversary of First Fleet arrival (1788) |
| Anzac Day | 25 April | Remembers sacrifice of Australian and New Zealand forces |
| Queen's Birthday | Second Monday in June | Celebrates official birthday of monarch |
ڕووداوە مێژووییە گرنگەکان
١٧٨٨
یەکەم کەشتی لە 26 ژانویە دەگاتە کەناری سیدنی
١٨٥١
گەڕانی زێڕ دەستی پێدەکات، کۆچی بەرفراوان لە جیهانەوە دەهێنێت
١٩٠١
فیدراسیۆن - شەش کۆلۆنی یەکدەگرن بۆ پێکهێنانی کۆمۆنوڵسی ئوسترالیا (١ ژانوییه)
١٩١٥
هێزەکانی ئەنزاک دەگەنە گالیپۆلی (٢٥ ئەپریل)
١٩٤٥
کۆتایی جەنگی جیهانیی دووهەم، دەستپێکی بەرنامەی کۆچ
١٩٦٧
ڕیفراندۆم تێدەپەڕێت بۆ ژماردنی خەڵکی بومی لە سەرژمێریدا
کەسایەتییە گرنگەکان
- کاپتن جەیمز کووک: کەناراوەی ڕۆژهەڵات بۆ بەریتانیا داگیر کرد لە ساڵی ١٧٧٠
- کاپتن ئارتور فیلیپ: یەکەم گەورە فەرمانڕەوا، کۆلۆنیای سیدنی دامەزراند
- سر ئیدموند بارتن: یەکەم سەرۆک وەزیرانی ئوسترالیا
- سر دۆناڵد برادمان: گەورەترین یاریزانی کریکت
- هاوارد فلۆری: پینیسیلین وەک دەرمان پەرەی پێدا
پێداویستییەکانی ئامادەکاری بۆ تاقیکردنەوە
ستراتیژی خوێندن
- دەست پێ بکە بە بەها: پێش هەموو شتێک پرسیارەکانی ٥ بەهای ئوسترالی فێر بە
- سەرچاوەی جۆراوجۆر بەکار بهێنە: تاقیکردنەوە ڕاهێنانەکانمان تێکەڵ بە مادە فەرمییەکان بکە
- هەموو ڕۆژێک خوێندن: ٣٠ خولەک لە ڕۆژدا باشترە لە خوێندنی کۆتایی
- ڕاهێنان بە زمانی ئینگلیزی: تەنانەت ئەگەر تێگەیشتن لە زمانی خۆتدا بێت
- سەرنج بدە لە تێگەیشتن: تەنها لە بیر کردنەوەدا مەمێنەوە - چەمکەکان تێبگە
هەڵەی باوی خۆپاراستن
- بە تەواوی نەخوێندنی بەهاکانی ئوسترالی
- تێکەڵ کردنی بەرپرسیارێتی حکومەتی ویلایەت و فیدراڵ
- تێکەڵ کردنی بەروارە مێژووییەکان
- تێنەگەیشتن لە چەمکی یاسا
- بە پەلە تێپەڕین بە پرسیارەکاندا بەبێ خوێندنەوەی وریا